آدیپیک اسید

اسید آدیپیک یکی از مهم‌ترین اسیدهای دی‌کربوکسیلیک در صنعت شیمیایی به‌شمار می‌رود و سالانه حدود ۲.۵ میلیارد کیلوگرم از آن به‌صورت پودر سفید کریستالی تولید می‌شود. کاربرد اصلی این ماده در تولید نایلون 66 است که نقش حیاتی در ساخت رزین‌ها و الیاف صنعتی دارد. بیش از نیمی از ظرفیت تولید جهانی اسید آدیپیک از سیکلوهگزان تأمین می‌شود و بخش دیگر عمدتاً از ترکیب سیکلوهگزانول و سیکلوهگزانون (روغن KA) به‌دست می‌آید، هرچند مقدار اندکی نیز از فنول تولید می‌شود. بازار مصرف این اسید علاوه بر صنایع نایلونی، شامل حوزه‌های غیرنایلونی نیز هست؛ از جمله تولید پلی‌یورتان‌ها، نرم‌کننده‌ها، افزودنی‌های غذایی و دارویی که نشان‌دهنده گستردگی و اهمیت این ترکیب در زنجیره تأمین مواد شیمیایی صنعتی است.

قیمت آدیپیک اسید صنعتی

قیمت اسید آدیپیک صنعتی تحت تأثیر عواملی چون کیفیت، درجه خلوص، حجم سفارش و نوسانات بازار جهانی قرار دارد. این ماده به‌دلیل کاربرد گسترده‌اش در تولید نایلون، پلاستیک‌ها و سایر محصولات صنعتی، همواره با تقاضای بالایی مواجه است که همین امر نقش مهمی در تعیین قیمت آن ایفا می‌کند. تغییرات فصلی و تحولات بازار جهانی نیز می‌توانند باعث نوسان در قیمت‌ها شوند. برای خریداران عمده، دریافت قیمت روز از تأمین‌کنندگان معتبر اهمیت زیادی دارد، چرا که قیمت نهایی علاوه بر ویژگی‌های محصول، به هزینه‌های حمل‌ونقل و تعرفه‌های گمرکی نیز وابسته است. به‌منظور دستیابی به بهترین قیمت با توجه به شرایط بازار و کیفیت مورد نظر، استفاده از منابع معتبر و شرکت‌های تخصصی در حوزه واردات مواد شیمیایی توصیه می‌شود.

خرید آدیپیک اسید

اسید آدیپیک در صنایع مختلف از جمله تولید نایلون، پلاستیک‌ها و رزین‌ها کاربرد گسترده‌ای دارد. هنگام خرید این ماده، توجه به کیفیت و خلوص آن از اهمیت بالایی برخوردار است، چرا که به‌صورت پودر سفید عرضه می‌شود و باید از فروشندگانی تهیه شود که اصالت و استانداردهای فنی محصول را تضمین می‌کنند. بررسی مشخصات فنی و گواهی‌های مربوط به خلوص و کیفیت، نقش مهمی در انتخاب تأمین‌کننده مناسب ایفا می‌کند. در این زمینه، شرکت پتروپویان باربد با تجربه قابل‌توجه در تأمین مواد شیمیایی صنعتی، گزینه‌ای قابل اعتماد برای خرید اسید آدیپیک به‌شمار می‌رود. این شرکت با عرضه محصولات با کیفیت و رعایت استانداردهای لازم، می‌تواند نیاز خریداران عمده را از نظر قیمت و کیفیت به‌خوبی پاسخ دهد. انتخاب تأمین‌کنندگان تخصصی مانند پتروپویان باربد، راهکاری مؤثر برای دستیابی به بهترین شرایط خرید در بازار رقابتی مواد شیمیایی است.

آدیپیک اسید چیست؟

اسید آدیپیک با فرمول شیمیایی C₆H₁₀O₄ یک ترکیب آلی مهم و پرکاربرد است که به‌صورت پودر سفید کریستالی عرضه می‌شود. این ماده عمدتاً در تولید نایلون و سایر پلیمرهای مهندسی به‌کار می‌رود و نقش کلیدی در صنعت پلاستیک و منسوجات دارد. علاوه بر کاربردهای صنعتی، اسید آدیپیک به‌عنوان یک افزودنی غذایی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد و به‌دلیل خاصیت اسیدی ملایم خود، برای ایجاد طعم ترش در برخی غذاها و نوشیدنی‌ها به‌کار می‌رود.

نام دیگر اسید آدپیک چیست؟

Adipic acid یا هگزان دیوئیک اسید ترکیب آلی با فرمول (CH2)4(COOH)2 است. از دیدگاه صنعتی، مهم ترین اسید دی کربوکسیلیک است: سالانه حدود 2.5 میلیارد کیلوگرم از این پودر کریستالی سفید عمدتاً به عنوان پیش ماده برای تولید نایلون تولید می شود.

روش تولید آدیپیک اسید

اسید آدیپیک، که به‌طور رسمی با نام هگزان‌دی‌اُئیک اسید شناخته می‌شود، یک جامد کریستالی سفید رنگ با نقطه ذوب ۱۵۲ درجه سانتی‌گراد است و به‌عنوان یکی از مونومرهای کلیدی در صنعت پلیمر، به‌ویژه در تولید نایلون، اهمیت بالایی دارد. اگرچه این ترکیب به‌طور طبیعی در آب چغندر یافت می‌شود، اما تولید تجاری آن به‌صورت صنعتی انجام می‌گیرد و سالانه حدود ۲.۵ میلیون تن از آن در سراسر جهان تولید می‌شود. نخستین بار در سال ۱۹۰۶، شیمیدانان فرانسوی L. Bouveault و R. Locquin روش تولید آن از طریق اکسیداسیون سیکلوهگزانول را گزارش دادند. امروزه رایج‌ترین روش تولید اسید آدیپیک، اکسیداسیون مخلوط سیکلوهگزانول و سیکلوهگزانون با اسید نیتریک (HNO₃) است؛ ترکیبی که با نام روغن KA (مخفف کتون-الکل) شناخته می‌شود. در این فرآیند، علاوه بر تولید اسید آدیپیک، گاز گلخانه‌ای اکسید دی‌نیتروژن (N₂O) نیز به‌عنوان محصول جانبی آزاد می‌شود که از نظر زیست‌محیطی قابل توجه است.

از روغن KA

این رایج‌ترین فرآیند صنعتی تولید اسید آدیپیک، بر پایه اکسیداسیون مخلوط سیکلوهگزانون و سیکلوهگزانول (که با عنوان روغن KA شناخته می‌شود) با اسید نیتریک (HNO₃) انجام می‌گیرد. این واکنش در حضور کاتالیزورهایی مانند مس (Cu) و وانادیم (V) صورت می‌پذیرد و شامل چندین مرحله کلیدی از جمله نیتراسیون، نیتروزاسیون، هیدرولیز و دکربوکسیلاسیون است. واکنش کلی به‌صورت زیر نمایش داده می‌شود:

KA Oil + 4 HNO₃ → Adipic Acid + 4 NO₂ + 2 H₂O

در این فرآیند، علاوه بر تولید اسید آدیپیک، گاز دی‌اکسید نیتروژن (NO₂) و آب نیز به‌عنوان محصولات جانبی آزاد می‌شوند. همچنین، یکی از نگرانی‌های زیست‌محیطی این روش، تولید گاز گلخانه‌ای N₂O (اکسید دی‌نیتروژن) است که به‌عنوان یکی از گازهای گلخانه‌ای قوی شناخته می‌شود و در صورت عدم کنترل، می‌تواند تأثیرات منفی بر محیط زیست داشته باشد. از این‌رو، در سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای توسعه روش‌های جایگزین با آلایندگی کمتر در حال انجام است.

از سیکلوهگزانون

فرآیند جایگزین سبز برای تولید اسید آدیپیک، به‌جای استفاده از اسید نیتریک، از پراکسید هیدروژن به‌عنوان اکسیدان و تنگستات به‌عنوان کاتالیزور بهره می‌برد. این روش با کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای، به‌ویژه N₂O، گزینه‌ای پایدارتر نسبت به فرآیند سنتی روغن KA محسوب می‌شود. مکانیسم واکنش شامل تشکیل یک واسطه پراکسی‌سیکلوهگزانون است که در ادامه تحت واکنش Baeyer-Villiger قرار می‌گیرد و منجر به تشکیل یک لاکتون می‌شود. این لاکتون سپس طی مرحله هیدرولیز به اسید آدیپیک تبدیل می‌گردد. واکنش کلی این مسیر به‌صورت زیر است:

Cyclohexene + 3 H₂O₂ → Adipic Acid + 3 H₂O

این روش نه‌تنها از نظر زیست‌محیطی مطلوب‌تر است، بلکه با استفاده از مواد اولیه ارزان‌تر و کاهش محصولات جانبی مضر، می‌تواند در آینده جایگزین مناسبی برای فرآیندهای سنتی در تولید صنعتی اسید آدیپیک باشد.

از مواد اولیه زیستی

یکی از رویکردهای پایدار و نوین در تولید اسید آدیپیک، استفاده از منابع تجدیدپذیر مانند گلوکز، لیگنین یا اسیدهای چرب به‌جای مواد اولیه نفتی است. این روش‌ها با هدف کاهش اثرات زیست‌محیطی و وابستگی به منابع فسیلی توسعه یافته‌اند. بسته به نوع ماده اولیه و کاتالیزور مورد استفاده، مسیرهای واکنشی متفاوتی به‌کار گرفته می‌شود که معمولاً شامل مراحل اکسیداسیون، کم‌آبی (دهیدراسیون) و دکربوکسیلاسیون هستند.
به‌عنوان نمونه، یکی از مسیرهای پیشنهادی برای تبدیل گلوکز به اسید آدیپیک شامل مراحل زیر است:
1. تبدیل گلوکز به 5-هیدروکسی‌متیل‌فورفورال (HMF)
2. تبدیل HMF به 1،6-هگزان‌دی‌اُل (HDO)
3. تبدیل HDO به 6-هیدروکسی‌هگزانوئیک اسید (HOHA)
4. اکسیداسیون نهایی HOHA به اسید آدیپیک

واکنش کلی این مسیر را می‌توان به‌صورت زیر نمایش داد:

Glucose + 4 O₂ → Adipic Acid + 4 H₂O

این فرآیندها نه‌تنها از نظر زیست‌محیطی مطلوب‌تر هستند، بلکه امکان تولید اسید آدیپیک با ردپای کربن کمتر و پایداری بیشتر را فراهم می‌سازند. توسعه این فناوری‌ها در راستای اقتصاد سبز و تولید پایدار مواد شیمیایی صنعتی صورت می‌گیرد.

کاربرد های آدیپیک اسید 

اسید آدیپیک به‌عنوان یک افزودنی غذایی، نقش مؤثری در بهبود طعم، بافت، ظاهر و ماندگاری محصولات خوراکی ایفا می‌کند. این ترکیب با ایجاد طعمی ملایم و ترش، به تعادل مزه‌ها در نوشیدنی‌ها و غذاهای فرآوری‌شده کمک می‌کند. همچنین در بهبود بافت و ثبات ساختاری محصولاتی مانند ژله‌ها و دسرها مؤثر است و با حفظ شفافیت و یکنواختی ظاهری، جلوه‌ای مطلوب به آن‌ها می‌بخشد. از سوی دیگر، اسید آدیپیک با کنترل pH و جلوگیری از فساد زودهنگام، ماندگاری محصولات غذایی را افزایش می‌دهد و به همین دلیل در صنایع غذایی کاربرد گسترده‌ای دارد.

صنایع غذایی

اسید آدیپیک یکی از افزودنی‌های چندمنظوره در صنایع غذایی است که می‌تواند طعم، بافت، ظاهر و ماندگاری محصولات خوراکی را بهبود بخشد.

• به‌عنوان طعم‌دهنده و ژل‌کننده:
  این ماده با ایجاد طعمی ملایم و ترش، در محصولاتی مانند مربا، ژله، آب‌نبات، نوشابه‌ها و آب‌میوه‌ها به تعادل مزه‌ها کمک می‌کند. همچنین در تشکیل ژل و تثبیت کف در دسرها، لبنیات و شیرینی‌ها نقش مؤثری دارد.
• به‌عنوان عامل خمیرکننده:
  اسید آدیپیک با واکنش با جوش شیرین، گاز دی‌اکسید کربن تولید می‌کند که باعث پف‌دار شدن و سبک شدن خمیر می‌شود. همچنین از رطوبت‌گیری نامطلوب اسید تارتاریک جلوگیری کرده و مانع کلوخه شدن بیکینگ پودر می‌شود.
•  به‌عنوان عامل بافر:
  این ترکیب به حفظ اسیدیته در محصولاتی مانند پنیر، ماست، خامه ترش و سس‌های سالاد کمک می‌کند. با کنترل pH، از رشد باکتری‌ها و قارچ‌های مضر جلوگیری کرده و عمر مفید محصول را افزایش می‌دهد.
• به‌عنوان عامل کیلیت‌کننده:
  اسید آدیپیک با اتصال به یون‌های فلزی مانند آهن و مس، مانع اکسید شدن و تغییر رنگ غذاها می‌شود. همچنین ثبات و کیفیت محصولات حاوی چربی، روغن یا ویتامین را حفظ می‌کند.

این ویژگی‌ها باعث شده‌اند اسید آدیپیک به‌عنوان یک افزودنی مؤثر و کاربردی در فرمولاسیون بسیاری از محصولات غذایی مورد استفاده قرار گیرد.

داروسازی

اسید آدیپیک در صنعت داروسازی نقش‌های متنوع و مؤثری ایفا می‌کند، از جمله در بهبود آزادسازی دارو، افزایش پایداری و حلالیت، و ایجاد طعم مطلوب در محصولات خوراکی دارویی.

• در فرمولاسیون‌های با رهش کنترل‌شده، اسید آدیپیک به‌عنوان جزء ماتریکس در قرص‌ها استفاده می‌شود تا آزادسازی داروهای ضعیف بازی و ضعیف اسیدی را به‌صورت مستقل از pH دستگاه گوارش ممکن سازد. این ویژگی باعث می‌شود که سرعت و میزان انتشار دارو تحت تأثیر نوسانات طبیعی pH در بدن قرار نگیرد. همچنین، اسید آدیپیک می‌تواند تورم و فرسایش ماتریکس را تنظیم کند، که این عوامل در کنترل سینتیک آزادسازی دارو بسیار حیاتی هستند.
• در سیستم‌های دارورسانی یکپارچه آبدوست، اسید آدیپیک در پوشش پلیمری دستگاه‌هایی که دارو در سراسر آن پراکنده شده، به‌کار می‌رود. این ماده با تعدیل pH داخلی ژل، بر حلالیت و نرخ آزادسازی دارو تأثیر می‌گذارد. با تنظیم دقیق مقدار و نوع اسید آدیپیک در پوشش، می‌توان به آزادسازی مرتبه صفر دست یافت؛ یعنی سرعت آزادسازی دارو ثابت و مستقل از زمان باقی می‌ماند.
• علاوه بر این، اسید آدیپیک به‌عنوان طعم‌دهنده و عامل ژل‌کننده در محصولات دارویی مانند قرص‌های ضد اسید، شربت‌های ضد سرفه، قرص‌های جویدنی و مکمل‌های ویتامینی استفاده می‌شود تا طعم ترش ملایم و بافت دلپذیری به آن‌ها ببخشد و تجربه مصرف را بهبود بخشد.

صنعت ارایشی و بهداشتی

اسید آدیپیک در صنعت آرایشی و بهداشتی، به‌ویژه در فرمولاسیون عطرها و محصولات مراقبت از پوست و مو، کاربردهای متنوع و مؤثری دارد.

• به‌عنوان حلال و نرم‌کننده:
  از اسید آدیپیک می‌توان برای تولید استرهایی مانند دی‌ایزوپروپیل آدیپات، دی‌اتیل‌هگزیل آدیپات و دی‌اوکتیل آدیپات استفاده کرد. این ترکیبات به‌عنوان حلال و نرم‌کننده در ساخت عطرها به‌کار می‌روند، زیرا توانایی حل‌کردن مواد مختلف، کاهش چسبندگی روغن‌ها، و بهبود پخش‌پذیری محصول را دارند.
• به‌عنوان عامل پوشش‌دهنده:
  اسید آدیپیک در ساخت پلی‌استرهایی مانند کوپلیمر اسید آدیپیک/نئوپنتیل‌گلیکول/انیدرید تریملیتی نقش دارد. این پلیمرها در محصولات عطری به‌عنوان ماسک‌کننده و تشکیل‌دهنده فیلم استفاده می‌شوند و می‌توانند بو یا طعم نامطلوب مواد دیگر را بپوشانند، لایه‌ای محافظ روی پوست یا مو ایجاد کنند و به افزایش دوام و زیبایی ظاهری محصول کمک کنند.
• به‌عنوان عامل حالت‌دهنده پوست و مو:
  در تولید پلی‌یورتان‌هایی مانند کوپلیمر اسید آدیپیک/دی‌اتیلن‌گلیکول/تری‌متیل‌پروپان، این ماده به‌عنوان عامل حالت‌دهنده در محصولات عطری و مراقبتی به‌کار می‌رود. این ترکیبات می‌توانند پوست و مو را مرطوب، نرم و صاف کنند، از ایجاد الکتریسیته ساکن جلوگیری کرده و اثرات ضد موخوره داشته باشند.

این ویژگی‌ها باعث شده‌اند اسید آدیپیک به‌عنوان یک ماده پایه در طراحی فرمول‌های پیشرفته آرایشی و بهداشتی مورد توجه قرار گیرد.

کاربردهای صنعتی